Roland Holst, Richard Nicolaüs (Rik)

(Amsterdam 1868 - 1938 Bloemendaal)

a. Affiche ‘Lucifer’, 1916; kleurenlitho, 118 x 71

Roland Holst kreeg zijn opleiding aan de Rijksakademie te Amsterdam (1886-1890). Na eerst impressionistische landschappen getekend en geschilderd te hebben, ging hij in 1892 in ’t Gooi werken, waar hij, onder invloed van het werk van Vincent van Gogh en Jan Toorop, een serie symbolistische tekeningen en litho’s maakte. In 1896 trouwde hij met Henriëtte van der Schalk, die een van de meest vooraanstaande Nederlandse schrijfsters zou worden. Hoewel hij afkomstig was uit een welgesteld milieu – zijn vader was assuradeur en eigenaar van een touwslagerij – werd hij in 1897 samen met haar lid van de net opgerichte ‘Sociaal Democratische Arbeiders Partij’, waarin ze beide een actieve rol gingen spelen. In de jaren tot circa 1900 tekende Roland Holst onder meer een aantal spotprenten met socialistische strekking.

b. Affiche ‘Eeretentoonstelling Bosboom’, 1917; kleurenlitho, 84 x 61.

Een belangrijk moment in Roland Holsts loopbaan was de opdracht voor een viertal muurschilderingen in het nieuwe Beursgebouw van H.P. Berlage (voltooid 1903). Hier kreeg hij voor het eerst de gelegenheid monumentaal werk te maken. Mede geïnspireerd door de wandschilderingen van zijn iets oudere vriend Antoon Derkinderen, ontwikkelde hij een strakke, gestileerde manier van vormgeven, die naar zijn idee het meest geschikt was om idealistische en verheven gedachten uit te beelden. In zijn wandschilderingen in het gebouw van de Algemeene Nederlandsche Diamantbewerkers Bond in Amsterdam (1903/1906) werkte hij deze principes verder uit tot een op een strenge geometrische grondslag gebaseerd systeem, dat zijn verdere oeuvre zou bepalen. Dat oeuvre omvat o.a. nieuwe schilderingen in het ANDB-gebouw (1912 en 1936/37) en diverse glas-in-lood-ramen (o.a. in de postkantoren van Haarlem, 1923, en Utrecht, 1931, en in de Utrechtse Dom-kerk, 1926 en 1934/36). Behalve met monumentaal werk heeft hij zich gedurende zijn gehele loopbaan veel met toegepaste grafiek beziggehouden. Op zijn naam staan tentoonstellings- en theateraffiches, boek- en tijdschriftomslagen, ex-librissen, etc. Ook heeft hij tussen 1924 en 1930 decors ontworpen voor het aardewerk dat als onderdeel van een reclamecampagne door de Nederlandsche Olie Fabriek verspreid werd (het werd uitgevoerd bij De Sphinx in Maastricht).
Verder heeft Roland Holst een belangrijke rol in de Nederlandse kunstwereld gespeeld als hoogleraar aan en directeur van de Rijksakademie (respectievelijk vanaf 1918 en van 1925 tot 1933). Binnen gehaald door zijn vriend Derkinderen, om diens ideaal van een ‘Gemeenschapskunst’ te helpen verbreiden, volgde hij deze na diens dood op en gaf het onderwijs in de monumentale schilderkunst een nog prominentere plaats in het programma.

c. Hors d’oeuvre-schaal met deksel en twee (van de vier) bakjes (uitvoering De Sphinx), ca. 1930; glanzend geglazuurd aardewerk, schaal met deksel 5,5 x 26 x 18.

Zijn opvattingen over beeldende kunst en de (gewenste) plaats ervan in het maatschappelijk bestel heeft hij niet alleen in zijn lessen, maar ook in vele lezingen en artikelen naar voren gebracht (een keuze is gebundeld in Over kunst en kunstenaars I en II, 1923 en 1928, en In en buiten het tij, 1940).
Samen met Derkinderen is Roland Holst de drijvende kracht geweest achter die ‘Gemeenschapskunst’. Waar Derkinderen zijn inspiratie echter vooral putte uit een geïdealiseerde visie op het middeleeuwse gildestelsel, meende Roland Holst dat de kunst pas weer een plaats midden in de samenleving zou krijgen als er een socialistische maatschappij was ontstaan. De invloed van zijn ideeën heeft tot ver na de Tweede Wereldoorlog in het Nederlandse kunstbestel doorgewerkt. Overigens wordt zijn monumentale werk tegenwoordig als enigszins gedateerd beschouwd, maar zijn grafiek, zowel het ‘vrije’ als het toegepaste deel daarvan (en dan met name de affiches), ontmoet nog steeds veel waardering.

Dit artikel (van de hand van Jan Jaap Heij) is met toestemming van de rechthebbenden (Drents Museum en uitgever WBOOKS BV) ontleend aan het boek 'Vernieuwing & Bezinning' dat niet meer zal worden herdrukt.

Copyright afbeeldingen:
ab. Tom Haartsen, Ouderkerk a/d Amstel
c. JAV Studio’s, Assen